Wyspa Sobieszewska - Izba Pamięci Wincentego Pola
Izba
Pamięci Wincentego Pola została utworzona w 1974 z inicjatywy Komisji
Krajoznawczej ZW PTTK w Gdańsku Sobieszewie. Poza ww. Komisją, zasługi
dla utworzenia i działalności miał też Komitet Osiedlowy w Sobieszewie
oraz lokalna Szkoła Podstawowa nr 87, która stanowiła pierwszą
siedzibę Izby. Początkowo w zbiorach znajdowało się jedynie kilka
pamiątek umieszczonych w pięciu gablotach w jednej z sal lekcyjnych
szkoły podstawowej. Od
1977 instytucja rozpoczęła działalność w budynku przy ulicy
Turystycznej 3, gdzie mieści się też Filia Wojewódzkiej
Biblioteki Publicznej, siedziby Rady Osiedla i Stowarzyszenia
Przyjaciół Wyspy Sobieszewskiej oraz ( od czerwca 2004 ) oddział
Gdańskiego Archipelagu Kultury.
Izba do 2006 roku była zarządzana społecznie. Od tego czasu znajduje
się w strukturze Gdańskiego Archipelagu Kultury w Gdańsku. Opiekunem
Izby Pamięci jest „Wyspa Skarbów”, najmłodszy
oddział Archipelagu.
Muzeum ulokowane jest w dzielnicy zamieszkanej przez 3,5 tysiąca
mieszkańców. Pełni funkcję przede wszystkim edukacyjną i
muzealną. Położona na terenie Wyspy Sobieszewskiej, placówka
stanowi atrakcję turystyczną odwiedzaną przez mieszkańców
Trójmiasta, a także turystów z Polski i zagranicy,
szczególnie w okresie letnim.
Obecnie muzeum posiada ponad dwieście eksponatów związanych z
życiem i twórczością poety – są to fotografie, listy,
obrazy, mapy, fotokopie rękopisów i korespondencji – dary
zarówno osób prywatnych (przede wszystkim od Adama Pola
– prawnuka poety) jak i instytucji (m.in. od Muzeum Lubelskiego).
Ekspozycje wzbogacają obiekty o charakterze etnograficznym, przedmioty
codziennego użytku z regionu Żuław. Szczególne miejsce
wśród pamiątek zgromadzonych w Izbie Pamięci Wincentego Pola
zajmują książki. Pieczołowicie zbierany przez społecznych
opiekunów księgozbiór nadaje placówce wyjątkowy
charakter. Umieszczone w izbie pamięci egzemplarze, takie jak wczesne
wydania dzieł Wincentego Pola, można uznać za ,,białe kruki”.
Posiadają wartość sentymentalną jako pamiątki, związane z osobą
darczyńcy jak i wybitnym poetą.
Zgodnie z popularyzatorskimi i edukacyjnymi zamierzeniami
twórców Izby Pamięci Wincentego Pola, w muzeum odbywają
się spotkania i odczyty krajoznawcze oraz organizowane są akcje
zbierania pamiątek związanych z życiem Wincentego Pola. Działania
promocyjne koncentrują się przede wszystkim na upowszechnianiu wiedzy o
patronie Izby Pamięci i organizowaniu konkursów plastycznych
oraz recytatorskich związanych z postacią poety. Konkurs plastyczny
odbywa się w Izbie Pamięci Wincentego Pola, dzięki czemu młodzi
uczestnicy mają możliwość bezpośredniego i twórczego zapoznania
się z eksponatami tam zgromadzonymi.
We współpracy z istniejącym od 1994 Stowarzyszeniem
Przyjaciół Wyspy Sobieszewskiej, program Domu Kultury
„Wyspa Skarbów” został wzbogacony o imprezy
promujące Izbę Pamięci Wincentego Pola w kontekście turystycznych
walorów regionu. Przykładem takiego wydarzenia jest
„Polówka” – coroczna impreza plenerowa z
okazji urodzin Wincentego Pola. Dzięki współpracy z
różnymi organizacjami – m.in. ze Stowarzyszeniem
Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego, została wznowiona
tradycja konferencji i sesji krajoznawczych w Izbie Pamięci Wincentego
Pola, czego przykładem może być sesja „Wincenty Pol na Żuławach i
Pomorzu” w listopadzie 2006.
Wincenty Ferreriusz Jakub Pol, pseud. Janusz, (ur. 20 kwietnia 1807 w
Lublinie, zm. 2 grudnia 1872 w Krakowie) – polski poeta, geograf,
kawaler Orderu Virtuti Militari. Jego ojciec – Franciszek Ksawery
Pohl – był Niemcem urodzonym we wsi Kępa Tolnicka (4 km na zach.
od Reszla) na Warmii, zaś matka – Eleonora – pochodziła ze
spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamps de Berier (ślub wzięli w
1800). Ojciec pracował w administracji austriackiej w Lublinie. Po
urodzinach Wincentego rodzina Pollów (tak zapisywali swoje
nazwisko) przeniosła się do Lwowa, w którym w 1823 zmarł
Franciszek Ksawery. Wincenty po ukończeniu gimnazjum we Lwowie i
kolegium jezuickiego w Tarnopolu, rozpoczął studia na Wydziale
Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Trzy lata po ich ukończeniu w
1830 za namową Adama Jochera został zastępcą lektora języka i
literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Brał udział w
powstaniu listopadowym jako podchorąży 10 Pułku Ułanów
Litewskich, był ranny w czasie walk. W uznaniu zasług został odznaczony
orderem Virtuti Militari i awansowany do stopnia podporucznika. Po
upadku powstania 5 października 1831 roku przeszedł z oddziałem granicę
z Prusami w okolicach Jastrzębia. Internowany wraz z blisko 20
tysięczną armią w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w
Brodnicy gdzie przebywał do 12 października. Organizował pomoc dla
powstańców udających się na emigrację, jako wysłannik gen.
Józefa Bema przebywał w Lipsku, Dreźnie (tam poznał Adama
Mickiewicza, który wyraził pozytywną opinię o jego
próbach poetyckich), a później we Francji. Po powrocie do
Galicji w 1832 angażował się w ruchu patriotycznym u boku Ksawerego
Krasickiego. Stopniowo zmieniając poglądy na bardziej konserwatywne,
związał się z ugodowym Komitetem Patriotycznym. W czasie pracy
konspiracyjnej poznał Seweryna Goszczyńskiego. Rok później odbył
podróż po Wołyniu, Podolu i Ukrainie. W obawie przed represjami
ze strony zaborców przez kilka miesięcy ukrywał się w Zakopanem,
co dało początek jego zainteresowaniu Tatrami. Pod koniec 1835
przebywał w Zagórzanach koło Gorlic, gdzie powstała Pieśń o
ziemi naszej – najpopularniejszy utwór Pola, poetycki opis
regionów Polski. W maju następnego roku zamieszkał w Kalnicy
koło Sanoka, gdzie został administratorem dóbr Ksawerego
Krasickiego. Próbował tam prowadzić działalność
społeczno-oświatową wśród chłopstwa, z miernym jednak skutkiem.
Zniechęcony tą sytuacją, zajął się studiami przyrodniczymi, ze
szczególnym uwzględnieniem geografii. W tym okresie powstały
jego poezje o tematyce górskiej oraz prace naukowe o etnografii
i geografii Polski. W 1835 (z datą 1833) w Paryżu wydano anonimowo
Pieśń Janusza, zbiór jego wierszy poświęconych bohaterstwu
powstańców. W połowie 1839 zamieszkał w odrestaurowanym według
własnego planu zamku w Lesku. Kolejne miesiące spędzał na
wędrówkach po Karpatach, podczas których badał stosunki
wodne i geologię tego obszaru oraz dokonywał obserwacji
meteorologicznych. W 1840 przeniósł się do Glinika
Mariampolskiego (dziś część Gorlic). Mieszkając tam 6 lat, nie
zaniedbując poezji, zajął się poważniejszymi badaniami naukowymi. W
latach 1841–1844 podróżował, prowadząc badania terenowe w
Karpatach Wschodnich, na Pokuciu, Wołyniu, Polesiu, w Tatrach,
Wielkopolsce, Kujawach i Pomorzu Gdańskim. W czasie rzezi galicyjskiej
Jakuba Szeli 1846 uciekając z Glinika Mariampolskiego, schronił się w
dworze w Polance (obecnie dzielnica Krosna) i został pobity. W pożarze
dworu spłonął także cały jego dotychczasowy dorobek piśmienniczy.
Podczas napadu na dwór Tytusa Trzecieskiego w Polance, zostaje
ranny i porwany przez chłopów podburzonych przez zaborcę. Pobili
też właściciela Polanki, Teofila Trzecieskiego. Odstawiony został przez
chłopów do cyrkułu w Jaśle, gdzie przebywał z księciem
Kazimierzem Jabłonowskim. Wszystko to zdecydowało o zmianie
poglądów Pola na antychłopskie i antydemokratyczne. Rok
później został aresztowany i zmuszony do zamieszkania we Lwowie
pod nadzorem policji za rzekomy udział w przygotowaniach do wybuchu
powstania krakowskiego. Po oczyszczeniu z zarzutów objął
redakcję Biblioteki Naukowego Zakładu im. Ossolińskich we Lwowie.
Podejmował kolejne podróże: na Śląsk, w Sudety, do Wrocławia,
Wielkopolski, Berlina i na Rugię. Podczas Wiosny Ludów był przez
krótki czas adiutantem sztabu Gwardii Narodowej we Lwowie. Po
jej zakończeniu stał się orędownikiem legalnej działalności w polityce
i konserwatywnego programu społecznego. Mimo że w dziedzinie geografii
był samoukiem, dzięki lekturze, badaniom terenowym i kontaktom z
przedstawicielami różnych dziedzin wiedzy posiadł dość dużą
wiedzę na ten temat. Mimo niewielkiego dorobku naukowego (najważniejsza
praca do tej pory Rzut oka na północne stoki Karpat pod względem
przyrodzenia – nowoczesny jak na owe czasy opis rzeźby terenu,
hydrografii, podziału fizyczno-geograficznego i elementów
etnografii południowej Polski), w 1849 został mianowany profesorem
nadzwyczajnym "geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej"
na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objął pierwszą w Polsce, a drugą
na świecie (po berlińskiej, założonej przez Karla Rittera) katedrę
geografii. Rozpoczęte w styczniu 1850 r. wykłady obejmowały następujące
tematy: Pięć części świata w zarysie, Oceanografia, Geografia
starożytnego świata, Geografia monarchii austriackiej, Geografia Syrii
i Palestyny ze względu na historię biblijną i etnografię Wschodu,
Geografia fizyczna, Geografia północnego wschodu Europy,
Geografia Ziemi Świętej, Geografia handlowa (pierwowzór
geografii społeczno-ekonomicznej, wykłady prowadzone po raz pierwszy na
uniwersytecie). Pol zapoczątkował cykl kursów geografii
fizycznej dla przyszłych nauczycieli jak również serię
wyjazdów naukowych w okolice Krakowa, w Pieniny i Tatry.
Niestety, z początkiem 1853 r. został usunięty z uniwersytetu ze
względu na rzekomą nielojalność wobec władz zaborczych, a samą katedrę
zlikwidowano. W tym krótkim okresie zdołał jednak stworzyć
podstawy nowoczesnego nauczania geografii w oparciu o poglądy
metodologiczne Karla Rittera i Alexandra Humboldta. Po śmierci
ukochanej żony osiadł na Pokuciu, a później we Lwowie. Zimę z
1860 na 1861 spędził w Przemyślu, a wiosną 1861 wziął w dzierżawę
folwark w Skołoszowie koło Radymna. Podczas zimy z 1861 na 1862
kierował odnową kaplicy Drohojowskich w katedrze przemyskiej,
realizowaną według własnych planów. Dalszą pracę utrudnił mu
pogarszający się wzrok. We wrześniu 1867 powrócił do Krakowa.
Mimo pogarszającego się wzroku, a od 1868 nawet zupełnej ślepoty, brał
czynny udział w życiu naukowym miasta. Wygłaszał wykłady poświęcone
geografii, m.in. referat, w którym, wbrew poglądom
naukowców niemieckich czy rosyjskich, dowodził tezę, że Polska
jest zwartym regionem i może istnieć jako samodzielna jednostka
polityczna. W 1872 został wybrany członkiem Akademii Umiejętności.
Zmarł pod koniec tego roku, 2 grudnia. Mimo pewnej niechęci,
która go otaczała, będącej konsekwencją zmienności jego
poglądów politycznych, doceniono jego zasługi naukowe i
literackie, przenosząc prochy Wincentego Pola z Cmentarza Rakowickiego
w Krakowie do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła oo.
Paulinów na Skałce. Kolejnym przejawem uznania, zwłaszcza jego
dla wpływu na rozwój turystyki górskiej, było nazwanie
jego imieniem schroniska Towarzystwa Tatrzańskiego w Dolinie Roztoki
(1876). Istnieją dwie placówki muzealne gromadzące zbiory
związane z osobą poety i geografa: Muzeum Biograficzne W. Pola w
Lublinie (założone w 1972) i Izba Pamięci Wincentego Pola w
Gdańsku-Sobieszewie (1977). Pierwsze próby literackie czynił
Wincenty Pol w okresie młodzieńczym. Była to romantyczna poezja i
proza, inspirowana dziełami J. W. Goethego, Friedricha Schillera,
George’a G. Byrona, Adama Mickiewicza i in. W 1835 (antydatowany
na 1833) w Paryżu ukazał się cykl poetycki Pieśni Janusza. Obejmował on
51 wierszy, których pisanie rozpoczął najprawdopodobniej jeszcze
podczas walk 1831 i kontynuował na emigracji, poświęconych powstaniu
listopadowemu. Najpopularniejsze z nich to: Krakusy, Pierwsza rocznica
29 listopada, Śpiew z mogiły. Do niektórych z nich skomponowano
muzykę (m.in. Fryderyk Chopin do Śpiewu z mogiły), dzięki temu zaczęły
funkcjonować w szerszym odbiorze jako pieśni narodowo-patriotyczne czy
nawet powstańcze. Z tego okresu pochodzą również Historia szewca
Kilińskiego (wyd. 1843) i Gawęda Dorosza... (wyd. 1845). Utwory te,
podobnie jak Pieśni Janusza cechuje ludowa stylizacja i użycie języka
potocznego, chociaż nie dorównują pod względem literackim
Pieśniom.... Duże uznanie przyniosła mu Pieśń o ziemi naszej (wyd.
całości 1843) – poetycki cykl opisów ziem polskich
odwiedzonych przez Pola, który przyczynił się do znacznego
wzrostu zainteresowania rodzimą przyrodą i kulturą wśród
społeczeństwa. Prawdopodobnie w tym samym roku rozpoczął pisanie
poematu Mohort – historii kresowego rycerza, obrońcy ojczyzny i
wiary. Treść wykładów głoszonych przez W. Pola na Uniwersytecie
Jagiellońskim została wydana drukiem w 1851. Kolejne dzieła literackie,
odzwierciedlające jego pogłębiające się konserwatywne nastawienie:
poemat Wit Stwosz (1857), trylogia Pamiętniki J. P. Benedykta
Winnickiego (1853–1855), dalsze rapsody Mohorta (całość 1855),
Pacholę hetmańskie (1862) i in., odznaczają się raczej mniejszą
wartością historyczna i literacką. W 1861 r. nakładem Księgarni J.
Blaszkowskiego w Warszawie ukazała się Stryjanka opisująca dzieje
rodziny Bączalskich. W 1863 r. wydał podręcznik dla kleryków
Geografia Ziemi Świętej w dwóch księgach, za który
otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX.
Ostatnie utwory Pola to Legenda o świętym Janie Kantym... (1868) i Pan
starosta Kiślacki (1873). Zbiorowe wydanie dzieł Pola ukazało się w
latach 1875–1888 pt. Dzieła wierszem i prozą.
|